Misbruik NOW en Tozo: ruim 1400 signalen mogelijke overtreding, 24 strafrechtelijke onderzoeken

Het UWV heeft in 2020 ruim 1400 signalen ontvangen van mogelijke overtreding van de NOW-regels door meer dan 1100 werkgevers. De Inspectie SZW heeft vorig jaar van verschillende partijen ruim 650 signalen ontvangen van mogelijke strafbare feiten in relatie tot maatregelen als NOW en Tozo. In totaal zijn 24 strafrechtelijke onderzoeken opgestart, waarvan er inmiddels 8 door de Inspectie zijn afgerond door toezending van het proces-verbaal aan het Openbaar Ministerie. Het OM neemt vervolgens een besluit over strafrechtelijke vervolging.

Dat schrijft minister Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in een Kamerbrief over het beroep dat tot nu toe op NOW en Tozo is gedaan, onder anderen naar aanleiding van de laatste cijfers over de definitieve vaststellingen van de NOW 1. In de brief gaat de minister ook uitgebreid in op misbruik van de steunregelingen.

Nieuwe beheersmaatregelen bij nieuwe risico’s

Bij elke nieuwe NOW tranche kunnen zich nieuwe risico’s voordoen, schrijft Koolmees. Deze worden in kaart gebracht en, waar mogelijk, worden nieuwe beheersmaatregelen getroffen. Ook kunnen voor reeds bestaande en onderkende risico’s waar mogelijk nieuwe beheersmaatregelen worden getroffen als de eerdere getroffen beheersmaatregelen niet afdoende blijken te zijn. Zo is er geconstateerd dat een aantal werkgevers geen loonaangiftes deed. Naar aanleiding hiervan zijn hun NOW-betalingen stopgezet. De betalingen werden hervat wanneer de werkgevers weer aan hun verplichtingen voldeden. Ook ontvangen medewerkers van UWV op dit moment, om identiteitsfraude tegen te gaan, extra instructies en uitleg om valsheid in geschrifte beter te herkennen.

Rechtmatigheidscontrole in voorschotfase niet mogelijk

De Algemene Rekenkamer (ARK) heeft in het onderzoek naar M&O-beleid (Misbruik & Oneigenlijk gebruik) van de NOW-regeling enkele aandachtspunten geformuleerd. Deze aandachtspunten vormen input voor de verdere uitwerking en waar nodig aanscherping van dit beleid. De aanbeveling van de ARK om binnen de NOW 3 al tijdens de voorschotfase controles op de rechtmatigheid van de subsidieaanvraag uit te voeren en niet enkel na afloop tijdens de vaststellingsfase is echter niet inpasbaar. We onderschrijven de kans op M&O in de voorschotfase maar zien geen mogelijkheden om dergelijke controles uit te voeren, schrijft Koolmees. De systematiek van de regeling bestaat uit laagdrempelige voorwaarden voor het voorschot en een zwaardere toets in de vaststelling. Voor meer controle vooraf is geen capaciteit beschikbaar zonder dat dit ten koste gaat van andere (meer effectief gebleken) analyses en controles achteraf. Dergelijke controles gaan tevens ten laste van de uitvoeringssnelheid die juist bij deze noodmaatregel noodzakelijk is. De aanbeveling van de ARK om te starten met accountantsreviews wordt wel in de praktijk gebracht. De wijze waarop dergelijke reviews zullen plaatsvinden wordt op dit moment uitgewerkt.

Cijfers overtredingen en misbruik

Het UWV heeft in 2020 ruim 1400 signalen ontvangen van mogelijke overtreding van de NOW-regels, schrijft minister Koolmees. Deze signalen betroffen meer dan 1100 werkgevers. Van deze signalen is een deel gedeeld met o.a. de Inspectie SZW en met de Belastingdienst. NOW-meldingen met mogelijk strafrechtelijke implicaties worden ingebracht bij de meldingentafel. Dit is een gezamenlijk overleg tussen UWV, ISZW, UVB, en FIOD waarin meldingen omtrent de stimuleringsregelingen worden beoordeeld, gewogen en zo nodig uitgezet bij één van de partners.

De meeste signalen die UWV in 2020 ontving betroffen mogelijke manipulatie van de omzet en mogelijke manipulatie van de loonsom (samen goed voor bijna 80% van alle signalen). Daarnaast ontvangt UWV o.a. meldingen van identiteitsfraude. In 2020 is de subsidie in 11 gevallen (tijdelijk) stopgezet. De Inspectie heeft in 2020 van verschillende partijen ruim 650 signalen ontvangen van mogelijke strafbare feiten in relatie tot de stimuleringsmaatregelen, zoals NOW en Tozo. In totaal zijn 24 strafrechtelijke onderzoeken opgestart, waarvan er inmiddels 8 door de Inspectie zijn afgerond door toezending van het proces-verbaal aan het Openbaar Ministerie. Het OM neemt vervolgens een besluit over strafrechtelijke vervolging.

Misbruik Tozo

Op dit moment is het nog niet mogelijk om een eenduidig beeld te schetsen van de gevallen van misbruik en oneigenlijk gebruik die zich daadwerkelijk voordoen bij de Tozo. Uit het contact met gemeenten wordt duidelijk dat zij werk maken van de controle achteraf. Zij baseren zich hierbij hoofdzakelijk op IB-signalen en steekproeven. Uit de verrichtte controles volgt het algemene beeld dat verreweg de meeste onrechtmatigheden betrekking hebben op (wijzigingen in) het inkomen, gevolgd door situaties met de leefvorm/BRP en twijfel over bestaande bedrijfsactiviteiten vóór aanvang van de Tozo. Tussen gemeenten onderling bestaan grote verschillen in het percentage van de gecontroleerde dossiers, waarbij daadwerkelijk een onrechtmatigheid en een eventuele terugvordering aan de orde is. Dit beeld is niet vreemd; het past bij het decentrale karakter van de regeling waarbij iedere gemeente een eigen invulling kan geven aan de uitvoering van de Tozo en de inzet van beheersmaatregelen. Uit controles kan blijken dat de uitkering lager moet worden vastgesteld. Het aantal situaties waarbij sprake is van opzet of grove schuld is tot dusver verwaarloosbaar volgens gemeenten.

Gemeenten kiezen daarom voor een evenwichtige aanpak – met oog op de menselijke maat – bij het vaststellen van een overtreding van de inlichtingenplicht. Er wordt terughoudend omgegaan met sanctioneren. Dit neemt niet weg dat ook enkel de vordering als onaangename verrassing kan komen. Over deze consequenties voor de ondernemers, alsmede de uitvoering van de Tozo en de voortgang van de M&O-aanpak blijft mijn ministerie voortdurend in contact met VNG, Divosa en gemeenten.

De eerste voorlopige cijfers over terugvorderingen (gerealiseerde baten) komen in het eerste kwartaal van 2021 beschikbaar via het ‘beeld van de uitvoering’ dat door gemeenten bij het ministerie van SZW wordt ingediend. Uit de informatie van gemeenten volgt het algemene beeld dat de controles – in vergelijking tot de Participatiewet – tot relatief grote aantallen terugvorderingen leiden. Dit valt deels te verklaren vanuit de vormgeving van de Tozo, waarbij bij de beoordeling van de aanvraag voor een deel wordt gesteund op verklaringen van de aanvrager en schattingen van de te verwachte inkomsten (die later anders kunnen uitpakken). Daarnaast is de doelgroep van de Tozo relatief onbekend met de verplichtingen die verbonden zijn aan een socialezekerheidsuitkering.

BRON: Accountancy van Morgen.